Historia
Pierwszy NZS (wrzesień 1980 – 13 grudnia 1981)
Niezależne Zrzeszenie Studentów Politechniki Warszawskiej było jedną z najaktywniejszych organizacji studenckich w Polsce. Było z jednej strony częścią ogólnopolskiego ruchu studenckiego, zmierzającego do budowy podmiotowości uczelni i środowiska akademickiego, z drugiej elementem wielkiego ruchu odnowy, który powstał w wyniku robotniczych strajków z lipca i sierpnia 1980 r. w Polsce rządzonej przez komunistów od 1944 roku.
Przed sierpniem 1980 r. i powstaniem „Solidarności” na wielu uczelniach w kraju tworzyły się Studenckie Komitety Solidarności, które były reakcją na zamordowanie przez komunistyczną Służbę Bezpieczeństwa krakowskiego studenta Stanisława Pyjasa. Aktywni w działaniach opozycyjnych i samokształceniowych w Warszawie byli m.in. studenci Politechniki Warszawskiej: Zbigniew Hennel, Waldemar Maj, Teodor Klincewicz, Wiktor Karpiński oraz Krzysztof Lachowski. Środowisko studentów uczestniczyło w różnych działaniach Komitetu Obrony Robotników, organizowało druk i kolportaż wydawnictw niezależnych, spotkania dyskusyjne, koncerty i wydawało gazetkę ścienną dla studentów Politechniki Warszawskiej „100 razy głową w mur”. Podczas pierwszej pielgrzymki Jana Pawła II do Polski w 1979 r. studenci Politechniki Warszawskiej swój entuzjazm wyrażali publicznie. M.in. na ścianie domu studenckiego „Mikrus” wywiesili olbrzymi transparent ze słowami papieża - Polaka – „Jesteście nadzieją świata, nadzieją Kościoła, Moją nadzieją”.
Na początku września 1980 roku, a więc krótko po podpisaniu Porozumień Sierpniowych, delegacja studentów PW z Teodorem Klincewiczem na czele udała się do Gdańska, gdzie powstał Tymczasowy Komitet NZS i nawiązała kontakty z jego organizatorami. Już 16 września w akademiku „Mikrus” odbyło się pierwsze spotkanie założycielskie NZS na Politechnice. Pomimo oporu i przeciwdziałań władz partyjnych uczelni oraz przedstawicieli Socjalistycznego Związku Studentów Polskich, jak grzyby po deszczu zaczęły powstawać koła wydziałowe, najpierw na wydziale Fizyki Technicznej i Matematyki Stosowanej, a niedługo później, ale jeszcze we wrześniu, na kolejnych wydziałach: Elektrycznym, Elektroniki, Architektury, Mechaniki Precyzyjnej, Geodezji i Kartografii, Inżynierii Sanitarnej i Wodnej oraz Inżynierii Materiałowej. W kolejnych tygodniach dołączyły pozostałe wydziały. Burzliwy rozwój NZS był możliwy dzięki szerokiemu wsparciu tego ruchu przez studentów, ale również życzliwej postawie kadry akademickiej.
W dn. 18-19 X 1980 r. w gmachu Elektroniki PW odbyło się spotkanie wielu grup inicjatywnych z całej Polski, na którym powstała nowa, niezależna, ogólnopolska organizacja studencka – Niezależne Zrzeszenie Studentów. Rozpoczęła się walka o jej oficjalną rejestrację, co nastąpiło dopiero w wyniku tzw. Strajków Łódzkich 17 lutego 1981 r. Już 13 grudnia 1980 roku doszło do pierwszego posiedzenia NZS PW z udziałem delegatów wszystkich wydziałów oraz ukonstytuowały się władze uczelniane zrzeszenia. Przewodniczącym Rady Koordynacyjnej NZS PW został Teodor Klincewicz, wiceprzewodniczącymi Wiktor Karpiński i Tadeusz Nowicki. Teodor Klincewicz został również wiceprzewodniczącym ogólnopolskiego NZS-u.
Zarówno Rada Koordynacyjna, jak i organizacje wydziałowe NZS podejmowały wielokierunkowe działania o charakterze samokształceniowym, kulturalnym i politycznym, organizując liczne wykłady, spotkania dyskusyjne dla studentów, wystawy i koncerty. Wiele z nich cieszyło się olbrzymim zainteresowaniem. Przykładowo na spotkanie z Jackiem Kuroniem, działaczem Komitetu Obrony Robotników, które odbyło się w klubie studenckim „Riviera”, przybyło ponad 1000 osób. Duże zainteresowanie wzbudzały wykłady historyczne m.in. Zdzisława Szpakowskiego, Tomasza Strzembosza czy Jerzego Holzera, spotkania z organizatorami niezależnego ruchu wydawniczego, Mirosławem Chojeckim i Grzegorzem Bogutą, czy też działaczami z konspiracyjnej organizacji „Ruch” - Wojciechem Ziembińskim i płk. Marianem Gołębiewskim. Takich i podobnych spotkań było wiele, a ich oddziaływanie niejednokrotnie olbrzymie, ponieważ zwielokrotniały je późniejsze dyskusje w środowisku studenckim.
Ważnym polem aktywności młodzieży NZS-owskiej był szeroko rozumiany ruch wydawniczy. Powstały w tamtym czasie pisma ogólnouczelniane - „Informator NZS PW”, „Magazyn Informacyjny” zawierający przedruki z pism zachodnich oraz wydziałowe - „Prawo i MEL”, „A propos”, „Przebicia”, „Czarno na białym”. Olbrzymim sukcesem zakończyła się zorganizowana w maju 1981 na terenie głównym Politechniki „Ogólnopolska wystawa i kiermasz wydawnictw niezależnych”, którą otwierał Mirosław Chojecki, szef Niezależnej Oficyny Wydawniczej „Nowa”. Kolejki do stoisk były olbrzymie, wszystkie publikacje prezentowane na kiermaszu sprzedano, a karykatury towarzysza Breżniewa obecne na wystawie stały się przyczyną interwencji dyplomatycznej ambasady sowieckiej. Informacje o wystawie i kiermaszu podawane były nawet w radiu „Wolna Europa” i docierały w ten sposób do wielu słuchaczy tej rozgłośni w całej Polsce.
Przedstawiciele NZS PW uczestniczyli w pracach organów statutowych Politechniki oraz samorządu studenckiego, domagając się większej reprezentatywności organów organizacji, postulując swobodę wyboru nauki języka obcego, zmian w szkoleniu wojskowym studentów, nauczaniu przedmiotów ekonomiczno - społecznych, humanistycznych i politycznych, które w praktyce były komunistyczną indoktrynacją, a także uzyskania wpływu studentów na wybór władz uczelni i wydziałów NZS. Współorganizował również ogólnopolskie akcje np. w obronie więzionych za przekonania, w których w maju 1981 r. brało udział w całej Polsce ponad 20 tys. studentów.
16 listopada 1981 r. rozpoczął się na PW strajk studencki zainicjowany przez NZS. Miał on charakter ogólnopolski i był reakcją na plany ograniczenia przez Ministerstwo Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki pluralizmu i samorządności na uczelniach. Bezpośrednią przyczyną strajku był wybór, wbrew postulatom środowiska akademickiego, komunistycznego rektora w Wyższej Szkole Inżynierskiej w Radomiu. Strajk na politechnice miał żywiołowy przebieg. Od pierwszego dnia strajkowało ok. 1 500 studentów i ich liczba szybko rosła, wg. „Wiadomości dnia strajkowego” 24 listopada na uczelni strajkowało 3 665 osób. Wszyscy uczestniczyli w licznych wiecach informacyjnych, które odbywały się zarówno w gmachu głównym, jak i na poszczególnych wydziałach, a także spotkaniach o tematyce historycznej, społecznej i politycznej, koncertach, wystawach, Mszach Świętych. Powszechnie czytane były wydawnictwa bezdebitowe i biuletyny strajkowe, ukazujące się poza zasięgiem cenzury. Odbywały się na ten temat burzliwe dyskusje. Najbardziej wtajemniczeni wychodzili nocą na ulice Warszawy na akcje plakatowe, przeprowadzane w celu informowania społeczeństwa o przyczynach i celach strajku.
Przedstawiciele NZS PW, m.in. Teodor Klincewicz i Marek Więzowski, ówczesny wiceprzewodniczący NZS PW, uczestniczyli w strajku na Wyższej Oficerskiej Szkole Pożarnictwa w Warszawie na Żoliborzu. Zakończył się on otoczeniem szkoły 2 grudnia przez oddziały ZOMO, desantem z helikopterów, wejściem oddziałów antyterrorystycznych na teren tej uczelni i rozbiciem strajku. Ok. 230 podchorążych WOSP znalazło schronienie na politechnice i dołączyło do strajku w Gmachu Głównym. Wraz ze studentami WOSP na politechnikę przybył ich kapelan, ks. Jerzy Popiełuszko i odprawił wspólnie z ks. Wiesławem Niewęgłowskim Mszę Św. dla strajkujących. Rozbicie strajku w WOSP było ważnym sygnałem dla całego ruchu „Solidarności” i związanych z nim organizacji, wskazującym, że władza komunistyczna czuje się silna i gotowa do konfrontacji, która rzeczywiście niedługo nastąpiła.
Działalność NZS PW w czasie tzw. „karnawału Solidarności” tworzyła przestrzeń wolności na uczelni w podporządkowanym Związkowi Sowieckiemu kraju, budziła do myślenia o ojczyźnie, dawała nadzieje na zmiany i budowała trwałe więzi w środowiskach studentów aktywnie współtworzących życie Politechniki. Ten burzliwy, wspaniały okres w życiu uczelni i całej Polski zakończyło wprowadzenie stanu wojennego, w wyniku, którego komuniści rozwiązali wszystkie niezależne organizacje. 13 grudnia rozpoczął się okres olbrzymich represji. NZS został zawieszony, a już 5 stycznia 1982 r. zdelegalizowany.
NZS w konspiracji (1982-1985 )
Wprowadzenie stanu wojennego zmieniło sytuację społeczną w całej Polsce. Dotyczyło to również uczelni. Część działaczy NZS została internowana lub aresztowana, część wycofała się z aktywności, ale bardzo wielu podjęło dalszą działalność w radykalnie zmienionych warunkach. Tryb doraźny, obowiązujący aż do początków 1983 r. oznaczał, że dotychczasowa działalność – organizowanie spotkań, drukowanie i rozpowszechnianie gazet, książek i ulotek zagrożona była wysokimi karami więzienia. Represje Służby Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej były bardzo dotkliwe. O ich skali świadczy fakt, że łącznie w całej Polsce w roku 1982 internowano 410 działaczy NZS. Dochodziło również do zatrzymań, uwięzienia, porwań, terroru psychicznego i pobić studentów.
Pomimo to w silnych ośrodkach akademickich powstawały liczne organizacje konspiracyjne na bazie NZS-u. Podejmowały one różnorodną działalność, przede wszystkim wydawniczą i ulotkową, wspierając lokalne organizacje podziemnej Solidarności albo współtworząc najróżniejsze działania narodowe, niepodległościowe i społeczne, próbując odbudowywać NZS w konspiracji. Tak było również na Politechnice Warszawskiej.
Największą i najbardziej znaną organizacją, która została utworzona przez działaczy NZS, były Grupy Oporu „Solidarni”. Jej przywódcą i głównym organizatorem był Teodor Klincewicz, który uniknął aresztowania w grudniu 1981 i zszedł do podziemia, ukrywając się przed Służbą Bezpieczeństwa. Wsparciem dla Klincewicza byli m.in. Wiktor Świercz (który został szefem jednej z grup, tzw. grupy Waldeczków), Olgierd Smoleński, Robert Kowalewski, Grzegorz Jaczyński, Tomasz Kubalski i Rudolf Wasilewski z NZS PW. Początkowo organizacja ta miała się nazywać Legiony NZS, jednak szybko okazało się, że dynamika tej działalności wykroczyła poza środowisko studenckie. Dołączały bowiem grupy robotnicze i młodzieżowe. Grupy Oporu „Solidarni” prowadziły aż do roku 1989 wielowymiarową działalność, koncentrując się przede wszystkim na akcjach miejskich – ulotkowych i nagłaśniających (w tym audycji radia „Solidarność”) oraz wieszając wielkie transparenty w centralnych miejscach stolicy. Nie zaniedbywały jednak ważnych rocznic studenckich, organizując w rocznicę rejestracji NZS lub z okazji wydarzeń marcowych 1968 r. akcje ulotkowe i informacyjne. W różnych działaniach Grup Oporu brało udział w latach 1982-1989 bardzo wielu studentów Politechniki, część z nich zaangażowała się później w odbudowanie niezależnego ruchu studenckiego po roku 1985, współtworząc tzw. drugi NZS.
Wielu działaczy NZS i środowisk z nim związanych podejmowało aktywność na polu Samorządu Studenckiego i Senatu Politechniki Warszawskiej, domagając się nadal autonomii i niezależności uczelni, budując niezależne środowiska i prowadząc różnorodną działalność. Aktywnymi na tym polu byli m.in. Krzysztof Leski, Przemysław Gardias, Wojciech Matyjasiak, Piotr Gryza, Magdalena Niżnik, Włodzimierz Dobrowolski, Robert Malicki, Piotr Smirnow, Piotr Czerwiec, Paweł Kłobukowski, Paweł Łatacz i Sławomir Zawadzki. Samorządowcy z Politechniki Warszawskiej ściśle współpracowali z duszpasterstwami akademickimi, organizując m.in. wspólne wyjazdy czy pielgrzymki akademickie na Jasną Górę. O sile tego zaangażowania świadczy udział w pogrzebie ks. Jerzego Popiełuszki, zamordowanego w październiku 1984 r. przez komunistyczną bezpiekę. Na pogrzebie była delegacja uczelni i wielu studentów ze sztandarem Politechniki Warszawskiej.
Samorząd PW cieszył się uznaniem i otrzymywał wsparcie ze strony władz uczelni i środowiska akademickiego. Duża część kadry akademickiej Politechniki zdecydowanie wspierała niezależny ruch studencki od jego powstania w II połowie lat 70., poprzez pierwszy NZS, samorząd i konspiracyjny ruch studencki lat 80. oraz drugi NZS. Wielka w tym rola wieloletniego rektora PW Władysława Findeisena, który sprawował swoją funkcję od kwietnia 1981 do listopada 1985 r., ale także wielu dziekanów i innych pracowników uczelni.
Działalność konspiracyjna, wywodząca się z idei NZS PW, nie została do dziś dobrze opisana. Znanych jest jednak wiele jej aspektów. Organizowane były w tych latach na Politechnice Warszawskiej grupy samokształceniowe, biblioteki niezależnych wydawnictw, wydawane podziemne czasopisma, książki i ich kolportaż. Działały również struktury, których zadaniem było wsparcie prawne i organizacyjne dla studentów represjonowanych przez Służbę Bezpieczeństwa i inne organy represji PRL.
Drugi NZS ( 1985-1989)
W latach 1985-86 idea funkcjonowania niezależnego ruchu studenckiego zaczęła odżywać w całym kraju. Pojawiało się wiele podziemnych pism studenckich, m.in. „Międzyuczelniany Informator Środowiskowy” (MIŚ) w Warszawie czy „Przegląd Akademicki” w Krakowie. W wielu środowiskach akademickich następowała wymiana doświadczeń między różnymi grupami studentów, zaangażowanych w konspirację bądź działalność na polu samorządu uczelnianego. Inicjatywy te podejmowane były w znaczącej mierze przez nowe roczniki studentów, wspierane czasem przez działaczy NZS-u z lat 1980-81. Dochodziło coraz częściej do kontaktów i współpracy między działaczami podziemia studenckiego z różnych uczelni, a nawet miast m.in. podczas corocznych majowych pielgrzymek akademickich na Jasną Górę. Jednocześnie narastało, nieobecne we wcześniejszych latach, przekonanie o zbliżającym się końcu systemu komunistycznego w Polsce w dotychczasowej formie i następowało przechodzenie działaczy NZS-u do półjawnych albo zupełnie jawnych form działania, szczególnie widoczne w kolejnych latach, począwszy od 1987 r.
Proces tworzenia II NZS-u na Politechnice przebiegał równolegle do prób budowania zalążków NZS-u ogólnopolskiego i struktur ponad uczelnianych. We wrześniu 1987 r. utworzono na spotkaniu w Domu Studenckim „Mikrus” Konwent Uczelniany NZS PW. W jego skład weszli m.in. Wojciech Matyjasiak , Robert Bitner, Sławomir Zawadzki, Tomasz Leonkiewicz, Krzysztof Kowalczyk, Jacek Winiarski i Piotr Gryza, który był niekwestionowanym liderem tego środowiska. Zaczęły powstawać nowe podziemne gazety studenckie. W listopadzie grupa studentów- konspiratorów z wydziałów Elektroniki, Geodezji i Kartografii, Inżynierii Lądowej oraz Inżynierii Sanitarnej i Wodnej utworzyła pismo „Waga”, a od początku 1988 Konwent Uczelniany zaczął wydawać „Bratnią Pomoc”. Działały również inne środowiska NZS-u na większości wydziałów, organizując wiece, spotkania informacyjne, protesty i kolportując podziemną prasę.
Konwent Uczelniany NZS mocno zaangażował się w organizację struktur Samorządu Studentów, który stał się legalnym narzędziem prowadzenia niezależnej działalności, poszerzającym stopniowo obszary wolności na uczelni. Za koordynację działalności NZS PW prowadzonej pod szyldem samorządu odpowiadał Sławomir Zawadzki z Wydziału MEiL. NZS zdobył zdecydowaną przewagę w tymczasowej Komisji Uczelnianej Samorządu, która rozpoczęła formalnie działalność w dniu 12 stycznia 1988 r., kiedy nastąpił wybór przewodniczącego spośród przewodniczących samorządów wydziałowych. W działania Samorządu Studentów PW włączyło się wiele osób, które nie uczestniczyły w podziemnych strukturach NZS. Jednak NZS zachował decydujący wpływ na najważniejsze decyzje i traktował Samorząd jako narzędzie realizacji swoich postulatów.
W kolejnych miesiącach w wyniku dyskusji i spotkań wielu środowisk niezależnych z Politechniki doszło 23 maja 1988 do powstania tajnej Komisji Uczelnianej NZS PW. W jej skład weszły następujące osoby : Piotr Czerwiec (Elektronika), Wojciech Góra (Elektryczny), Cezary Karwowski (Geodezja i Kartografia), Robert Bitner i Marcin Maszewski (Mechanika Precyzyjna), Zbigniew Olszewski i Piotr Oleksiak (Inżynieria Lądowa), Robert Maletka (Inżynieria Sanitarna i Wodna), Krzysztof Kowalczyk (Instytut Transportu), Sławomir Zawadzki (MEiL), Jacek Winiarski (SIMR), Tomasz Leonkiewicz (Mechaniczny - Technologiczny), Piotr Gryza (pismo „Bratnia Pomoc”), Krzysztof Rekosz i Ireneusz Chmielak (pismo „Waga”). Piotr Oleksiak z Inżynierii Lądowej był jednocześnie reprezentantem czasopisma MIŚ. Komisja Uczelniana była już ciałem bardziej reprezentatywnym dla całości NZS na Politechnice.
W roku 1988 NZS PW podejmował wiele działań, organizowane były akcje informacyjne i ulotkowe, wiece, manifestacje, happeningi oraz kolportaż prasy. Na wiecu zwołanym w Auli Głównej 11 października 1988 r., na który przybyło ok. 1,5 tys. Studentów, Robert Bitner przedstawił skład jawnego Komitetu Organizacyjnego NZS PW, a Piotr Gryza poinformował o powstaniu nowej studenckiej organizacji – Stowarzyszenia Katolickiego Młodzieży Akademickiej „ Soli Deo”. Zaczęto zbierać deklaracje członkowskie i okazało się, że w ciągu kilku tygodni do NZS-u wstąpiło ok. 1000 studentów. Powstało nowe pismo „Informator NZS PW”, nawiązujące do pisma wydawanego przed 13 grudnia 1981 r. W 70 rocznicę odzyskania niepodległości, 11 listopada 1988 r. odbył się w Gmachu Głównym wiec, zorganizowany wspólnie przez NZS i „Soli Deo”.
W związku z zatrzymaniami studentów w dniu 28 listopada 1988 roku powstało Biuro Interwencji Politechniki Warszawskiej w składzie: Jowita Kalbarczyk, Agnieszka Starzyk, Katarzyna Kaszyńska, Zbigniew Olszewski oraz Ireneusz Chmielak oraz pracownicy Politechniki. Na jego czele stanął prof. Stefan Weychert. Do zadań Biura należało zapewnienie pełnej opieki prawnej wszystkim studentom i pracownikom, którzy w jakikolwiek sposób byli represjonowani Interweniowano w sprawach niesłusznie wyrzucanych pracowników, podawano do publicznej wiadomości informacje o naruszeniu porządku prawnego w sprawach dotyczących zarówno studentów jak i pracowników Politechniki. Informowano społeczność akademicką o przysługujących jej prawach, możliwościach działania na uczelni oraz o zakresie kompetencji służb bezpieczeństwa.
Postulaty niezależnego ruchu studenckiego na Politechnice Warszawskiej nie ograniczały się jedynie do autonomii i wpływu na wybór władz uczelni czy też poprawy sytuacji materialnej studentów. Podnoszono również hasła ogólnospołeczne, żądano nawet wolnych wyborów w Polsce i pełnej niepodległości.
Obóz władzy komunistycznej rozpoczął co najmniej od 1986 r. mniej lub bardziej dyskretne konsultacje z wybranymi przedstawicielami podziemnej „Solidarności” i Lechem Wałęsą. Jak się okazało później, w przyszłym porozumieniu, zawartym po zakończeniu obrad okrągłego stołu, nie było miejsca dla bardziej radykalnych, antykomunistycznych i niepodległościowych organizacji takich jak NZS, Solidarność Walcząca, Konfederacja Polski Niepodległej czy Federacja Młodzieży Walczącej i ich postulatów. Żadnego przedstawiciela NZS nie dopuszczono do rozmów przy okrągłym stole, kilku było jedynie w zespołach o charakterze doradczym, tzw. podstolikach, m.in. Robert Bitner, ówczesny lider NZS PW. Brak realizacji podstawowych postulatów studenckich został potraktowany przez większość działaczy NZS jako zdrada solidarnościowych uczestników okrągłego stołu i doprowadził do wielu protestów na uczelniach w roku 1989, ze strajkiem włącznie. Do ponownej rejestracji NZS doszło dopiero 22 września 1989 r.
NZS powstał i istniał w końcowym okresie PRL-u pomimo olbrzymiego przeciwdziałania struktur komunistycznego państwa. Próby niedopuszczenia do powstania oraz aktywności niezależnego ruchu studenckiego miały miejsce zarówno na uczelniach, przez organizacje partyjne PZPR, jak i ich młodzieżową przybudówkę SZSP, ale również, a może nawet przede wszystkim, poprzez działania Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Służbę Bezpieczeństwa. Od samego początku tworzenia się tego ruchu tzn. od powstania SKS-ów w II połowie lat 70. do zmian w roku 1989 miały miejsce olbrzymie represje w stosunku do niezależnych działaczy studenckich. Dochodziło do internowania, aresztowań, pobić, prób zastraszania czy wyrzucania ze studiów, a także stałej inwigilacji i działań dezintegracyjnych prowadzonych przez Służbę Bezpieczeństwa PRL. Pomimo to kilkadziesiąt tysięcy studentów w całej Polsce, a setki na Politechnice Warszawskiej podejmowało walkę o swoje prawa. W latach 1980-1989 przyjmowała ona różne formy. Nie ograniczała się jednak jedynie do postulatów czysto akademickich - autonomii uczelni czy poprawy warunków socjalnych studentów i ich rodzin. Coraz śmielej stawiane były postulaty ogólnospołeczne i narodowe: wolność stowarzyszeń i badań naukowych, likwidacja cenzury, ujawnienia prawdy o najnowszej historii Polski. Działania te miały zasadnicze znaczenie w doprowadzeniu do zmian w 1989r., które były jednym z etapów wyzwalania się z komunistycznego zniewolenia. Studenci z NZS PW odegrali w tych działaniach znaczącą rolę o czym z pewnością warto pamiętać.
